Arbusto de até 40 cm de altura, con caules vexetativos verdosos, de glabros a glabrescentes e caules floríferos patentes e diverxentes. Follas dos caules estereis agrupadas en fascículos, con follas axilares subcilíndricas, tuberculado-denticuladas, glabras ou glabrescentes e unha folla axilante plana, pectinado-pinnatifida, glabra ou escasamente pilosa. Follas dos caules fertís pectinado-pinnatifidas, reducíndose o tamaño e o número de pinnas dende as basais ás superiores. Capítulos solitarios subglobosos, con flósculos (ou flores) amarelo-alaranxados. Brácteas do involucro dispostas en tres series: as externas lanceoladas, glabrescentes; medias e internas espatuladas, con marxe escarioso estreito e lacerado no ápice, escasamente pilosas. As diferenzas principais con Santolina semidentata (da qual derivou) son o hábito prostrado, con caules floríferos patentes e diverxentes en lugar de erectos, as follas cun número menor de tubérculos e lóbulos e a escasa pilosidade.

É unha espécie xenógama, con polinización entomófila xeralista. A producción de froitos pode verse afectada pola presenza dun díptero que parasita á especie desenvolvendo as súas larvas no aquenio [1].

2n=18 [2]

VI-VIII

Endemismo galego, restrinxido ao afloramento serpentínico da comarca de Melide. A súa poboación localizase nas bacías do río Ulla e o seu afluinte o río Seco, nos límites entre as provincias de A Coruña e Lugo (Santiso e Palas de Rei).

Pastizais vivaces pioneiros dos solos esqueléticos e pedregosos desenvolvidos sobre rochas ultrabásicas, en zonas de carácter termófilo, en altitudes de 300 a 400 m. Trátase de solos pouco productivos polo elevado contido en metais como Ni e Cr, e pola escaseza de nutrintes dispoñíbeis. Como especies acompañantes atópanse varios serpentinófitos e endemismos galegos: Sagina merinoi, Alysum serpyllifolium, Koelearia rodriguez-graciae, Centaurea gallaecica, Euphorbia exigua subsp. merinoi Leucanthemum gallaecicum e Armeria merinoi.

Tamén pode colonizar solos removidos para labores agrícolas e noiros das pistas forestais.

A presencia da especie exténdese nunha área de 800 has, debendo ser considerada unha única poboación. Nesta área de distribución pode aparecer en núcleos de elevada densidade nos que é a especie dominante ou ben tratarse de exemplares dispersos que medran en claros da matogueira e bordes de camiños. A dinámica natural mostra unha poboación estable grazas principalmente a lonxevidade dos exemplares adultos. A taxa de reclutamento de novos exemplares é relativamente baixa (80 % de individuos adultos), porén a porcentaxe de plántulas e vexetativos elévase rapidamente na recolonización de hábitats alterados (desbroces, lumes, roturacións, …).

As alteracións do hábitat que sufriu esta área nos últimos trinta anos supuxo a desaparición de máis da metade da poboación.

A principal ameaza é a transformación do seu hábitat para aproveitamento agrícola e forestal. As transformacións realizadas son en moitos casos irreversibeis, principalmente cando o obxectivo é a creación de cultivos de forraxe, xa que se leva a cabo unha retirada do substrato rochoso con maquinaría pesada para darlle máis profundiade ao solo.

A apertura de novos camiños, ampliación dos existentes ou novos planos de concentración parcelaria poderían acelerar o proceso de transformación se non se realiza unha protección efectiva da especie e do seu hábitat.

A poboación localízase na súa maior parte na ZEPVN Serra do Careón. Dende a Dirección Xeral de Conservación da Natureza xa se ten realizada a memoria técnica para a implementación dun plano de conservación e recuperación da especie e se incluirá a especie nun programa de seguimento que desenvolverá o persoal da gardería ambiental.

A custodia do territorio, ben dende a administración pública ou por entidades privadas, suxírese como a mellor alternativa para a conservación dunha especie que presenta un área de distribución tan pequena.

Medidas complementarias serían o seguimento detallado das poboacións, o estudo de como lle poden afectar os distintos tipos de manexo silvícola, a inclusión periódica de mostras en bancos de xermoplasma e programas de sensibilización e educación ambiental.

Filoxenéticamente a especie forma parte dun complexo de especies moi próximas, o agregado Santolina rosmarinifolia L. Este grupo diversificou recentemente na península ibérica e no norte de África, e moitos dos taxons que o forman poderían ser tratados co rango de especie ou subespecie. Estudos morfolóxicos e citolóxicos recentes suxiren que Santolina melidensis derivou por illamento de Santolina semidentata [2,3] polo que en caso de optar polo tratamento como subespecies debería optarse pola combinación, Santolina semidentata subsp. melidensis

1] Carbajal, R. & M. Serrano , 2003. Santolina melidensis (Rodr.Oubiña & S.Ortiz) R. Oubiña & S.Ortiz, In: Bañares, Á, G. Blanca, J. Güemes, J. C. Moreno & S. Ortiz, eds. Atlas y Libro Rojo de la Flora Vascular Amenazada de España: 478-479. Taxones Prioritarios. Dirección General de Conservación de la Naturaleza. Madrid. 

[2] Rivero-Guerra, A.O. ,2009. Cytogenetics, geographical distribution, pollen stainability and fecundity of five diploid taxa of Santolina rosmarinifolia L. aggregate (Asteraceae: Anthemideae). Plant Systematics and Evolution 281: 17–34

 [3] Rivero-Guerra, A.O. & M. Laurin, 2012.)Phylogenetic analysis of the Santolina rosmarinifolia aggregate (Asteraceae: Anthemideae: Santolininae) based on morphological characteristics. Nordic Journal of Botany 30: 1-13

[4] López Udías, S., C. Fabregat & G. Mateo, 1997. Santolina ageratifolia Barnades ex Asso (Compositae) y el agregado S. rosmarinifolia L. Anales Jard. Bot. Madrid 55 (2): 285-296