Arbusto rastreiro, con exemplares que poden acadar máis dun metro de diámetro. Ramas grisáceas, con follas simples ovado-lanceoladas, alternas, coa marxe finamente aserrada. Flores amarelo-verdosas, pouco aparentes, pedunculadas, organizadas en fascículos, co cáliz formado por 3-4 sépalos triangulares e xeralmente con pétalos ausentes. En xeral presenta unha maior pilosidade que a especie Rhamnus pumilla, da cal tamén se diferencia porque en R. legionensis as xemas están protexidas por catáfilos ciliados e pilosos, as flores son pilosas e as follas teñen nervios secundarios curvos e con faz e envés pubescentes. [1,2].

Polinización entomófila xeralista. Dispersión das sementes principalmente endozoócora, sendo as aves as que consumen os froitos e actúan como vectores. Noutra especie do xénero Rhamnus tense constatado a importancia das formigas na dispersión [3], polo que é posible que a mirmecocoría tamén sexa un mecanismo de dispersión en R. legionensis.

2n=24 [4]

Floración IV-VI Fructificación VI-VIII

Endemismo ourensano-berciano restrinxido a afloramentos calco-dolomíticos. Coñécense seis poboacións, distribuidas polos Montes Aquilianos e no entorno do Estreito do Sil nos límites da Serra da Enciña de Lastra.

O hábitat da especie son os paredóns calco-dolomíticos verticais. Neles a especie establecese nas fisuras e repisas, dende as que medra tapizando o substrato.  Entre as especies acompañantes nesta comunidade rupícola destaca a presenza de varios endemismos rexionais, como Petrocoptis grandiflora, Petrocoptis viscosa, Leontodon farinosus e Campanula adsurgens.

Esta comunidade está recollida na Directiva Hábitats, como hábitat 8210 “Encostas rochosas calcícolas con vexetación casmofítica”.

Os datos publicados sobre a especie indican que o conxunto das poboacións suman uns 5.000 individuos [2]. Estes distribúense en seis poboacións, con dúas que albergan máis do 90 % dos efectivos, Peñalba de Santiago e Covas. As outras catro poboacións, non chegan ou apenas superan o considerado tamaño mínimo viable para as poboacións da especie. Sendo especialmente preocupante a situación da especie en Cornatel, onde só se rexistrou a presenza de 6 exemplares e en Penarrubia, con tan só 15 exemplares [2]. A proximidade entre  as poboacións e o papel das aves na dispersión de sementes, fai posible que exista entre elas certo grado de intercambio de xermoplasma, que pode contribuír ao seu mantemento futuro.

O hábitat dispoñible para a especie pode verse alterado por diversas actividades humanas. O desenvolvemento de infraestructuras, como por exemplo a autovía planificada para a conexión da comarca de Valdeorras con Ponferrada, podería afectar á especie ou ao hábitat potencial da mesma.  A explotación das calizas coa apertura e ampliación de canteiras, principalmente nos núcleos leoneses, tamén afecta directamente ao hábitat dispoñible e indirectamente pode favorecer desprendementos en zonas próximas. [2]

Outra ameaza de orixe antrópico é a práctica de escalada deportiva, o equipamento deste tipo de vías vai acompañado en moitas ocasións dunha limpeza intensiva das fendas da parede. Esta modalidade deportiva practicouse en algún dos núcleos da poboación de Covas, afortunadamente na actualidade xa está totalmente prohibida.

Tamén foi sinalada como ameaza de orixe biolóxica a presenza do fungo Puccinia coronata sobre follas e froitos de R. legionensis, porén aparentemente a presenza do fungo non afecta á maduración e viabilidade das sementes. [2]

Todas as poboacións están incluidas en espazos protexidos da rede natura, na Galiza na ZEPVN Serra da Enciña da Lastra e en Castela e León no LIC Montes Aquilianos e Serra do Teleno. As poboacións galegas contan cun maior grado de protección por estar incluidas no Parque Natural Serra Enciña da Lastra.

Co fin de garantir a conservación da especie sería de interese a creación de microrreservas de flora que inclúan as súas poboacións, complementando esta medida cun seguemento poboacional para coñecer a demografía e bioloxía reproductiva da especie. A partir destes traballos poderían plantearse actuacións de reforzamento das poboacións que na actualidade están por debaixo do tamaño mínimo viábel ou a necesidade de actuar para eliminar o fungo Puccinia coronata.

A inclusión de sementes en bancos de xermoplasma e as actividades de divulgación e de educación ambiental son medidas complementarias necesarias para a súa conservación

Categoría IUCN: 

EN B1b(ii,iii,iv)+2b(ii,iii,iv)

Autor da ficha: Roi Carballal

[1] .Martínez Solís, I., J. Iranzo, J.L. Corbin, E. Estrelles, & A.M. Ibars. 1998. La sección Rhamnastrum Rouy (Rhamnus, Rhamnaceae) en el norte de la Península Ibérica. Lazaroa, 19: 9-16.

[2] Llamas, F., C. Acedo, R. Alonso & C. Lence. 2003. Rhamnus legionensis Rothm. In: Bañares, Á, G. Blanca, J. Güemes, J. C. Moreno & S. Ortiz (eds.). Atlas y Libro Rojo de la Flora Vascular Amenazada de España. Dirección General para la Biodiversidad, Publicaciones del O.A.P.N.. Madrid, 1.069 pp

[3] Bas, J.M., J. Oliveras & C. Gómez. 2009. Myrmecochory and short-term seed fate in Rhamnus alaternus: ant species and seed characteristics. Acta Oecologica 35 (3): 380-384.

[4]. López Pacheco, M. J, E. Puente García, F. del Egido Mazuelas & M. Fernández Cañedo. 2011. Números Cromosómicos para la Flora Española. 831-842. Lagascalia 31: 243-248