DESCRICIÓN BIOLÓXICA

Nome común: “bugallón muricado”, “patelo  muricado” ou “ranúnculo muricado”

Clase:  Magnoliopsida

Orde:  Ranunculales

Familia: Ranunculaceae

Xénero: Ranunculus

Especie: Ranunculus muricatus L. (1753)

Planta herbácea anual, prostrada ou erecta, de ata 65 cm de altura, glabra ou dispersamente setosa. Presenta talos numerosos e ramificados dende a base. Os talos son recios, ramosos, ocos e de cor verde. As follas son simples, suborbiculares, de subenteiras a profundamente lobuladas, pecioladas ou sentadas, con moitas diferenzas entre as basais e as caulinares. Follas basais pecioladas, suborbiculares ou subpentagonais, raramente obovadas, en forma de ril, 3-7 lobuladas; follas superiores 3-5 lobuladas, ocasionalmente non lobuladas.  Flores solitarias de 6-26 mm de diámetro, actinomorfas, opostas ás follas, amarelas, dispostas nunha inflorescencia laxa, terminal. Os 5 sépalos son pequenos, membranáceos, caducos, son de obovados a elípticos. Os estames son numerosos, amarelos, libres. Os carpelos son numerosos, libres, co ovario ancho, aplanado; o estilo curto, groso; e o estigma aplanado, ovalado.

O froito é un conxunto de aquenios (poliaquenio) de cor marrón máis ou menos escuro. Son uns aquenios que van soldados ao receptáculo e teñen forma elipsoidal, miden 4-8 mm, están comprimidos lateralmente, presentan unha quilla ben marcada, unhas caras cubertas de petiscos e un pico triangular e lixeiramente ganchudo de 2-3 mm.

NÚMERO DE CROMOSOMAS

2n=18 [1]

FENOLOXÍA

III-VI

DISTRIBUCIÓN

É unha planta con distribución subcosmopólita, presente en 3 continentes de forma continua. É natural de zona mediterránea. Atópanse poboación no sur de Europa, oeste de Asia, norte de África e en Macaronesia. Cabe destacar que os exemplares atopados no continente americano e australiano son especies introducidas polo ser humano, que se atopan naturalizadas no medio.

En España repártese por todo o territorio, incluíndo as illas Baleares.  En Galicia, pode atoparse nas 4 provincias, formando poboación dispersas e con maior presencia no oeste da comunidade.

Ranunculus s.l. é un xénero cunha diversidade considerable, endémico da rexión mediterránea, atopándose tanto en altitudes baixas como altas.

Os ranúnculos alpinos mediterráneos tamén se atopan distribuidos no sistema alpino europeo e no hemisferio norte de manera xeral, os seus ancestros proveñen de altitudes baixas da zona mediterránea.

En altitudes baixas a diversificación deste xénero tivo lugar co establecemento do propio clima mediterráneo. Poduxéronse adaptacións das formas terófitas e xeófitas deste género. Os xeófitos atópanse nun grupo oriental e occidental, e se relacionan con grupos subalpinos como R. montanus, o cal é unha proba da hipótese da orixe das formas de altitudes altas mencionada con anterioridade.

No estudio da evolución deste xénero, atopamos estimacións para os tiempos de diverxencia de Ranunculus s.l.

Primeiro tivo lugar a división Ranunculus-Xanthorhiza, entre o Eoceno e o Oligoceno. Despois a finais do Mioceno produciuse a división dos clados ecolóxicos principais. Por último, tivo lugar a especiación dentro de cada grupo mediterráneo entre o Plioceno e o Pleistoceno.

No caso das illas de Macaronesia a diversificación de Ranunculus s. l. levose a cabo en épocas de glaciación.

ORIXE E FILOXENIA

Existen estudos que se basean nunha reconstrución filoxenética molecular e centrada nun clado rico en especies que comprende principalmente as especies de zonas temperadas e meridionais, onde atopamos a R. muricatus. Utilizouse para o estudo so una fracción e non Ranunculus no seu conxunto porque a filoxenia principal non está ben resolta e as relacións entre os grandes clados non están ben soportados. Os clados meridionais temperados mostran una mellor resolución que os grupos alpinos altos, árticos ou de humidais. Enfoques de datación molecular anterior suxiren a orixe e diversificación deste clado no Mioceno. Pola idade e a distribución a diversificación espazotemporal destes clados non estivo tan influenciado polas flutuacións do rango e as extincións causadas polas glaciacións cuaternarias. Os clados meridionais-temperados comprenden especies de todos os continentes (excepto Antártida), o que permite analizar as distribucións intercontinentais, a dispersión e eventos de vicarianza entre continentes nun marco global .[2]

As distribución intercontinentais frecuentemente observadas en estudos desta planta poden deberse a amplas distribución dos ancestros, que foron separados por vía xeográfica. Barreiras seguidas de especiación e diversificación alopátrica. Alternativamente os liñaxes dentro dos clados tiñan a capacidade de dispersarse a través de sementes ou propágulos a novas áreas seguidas de especiación e adaptación a estes novos hábitats. A existencia de endemismos en diferentes illas oceánicas como Hawai entre outras, informan da alta capacidade dos ranúnculos para dispersarse a larga distancia seguida de especiación e rápida adaptación a novos hábitats. Un orixe no hemisferio norte seguido da vicarianza e da dispersión transoceánica da forma os patróns de distribución das Ranunculaceas.[3]

Diversas adaptacións morfolóxicas e diferentes estratexias reprodutivas como a reprodución vexetativa, autocompatibilidade e a agamospermia son factores importantes para a súa capacidade de colonizar hábitats en altitudes e latitudes máis altas. En certos sistemas montañosos podemos apreciar a alta diversidade. A poliploidía e a hibridación pódense considerar como factores importantes para a especiación e o éxito evolutivo dos ranúnculos. Sen embargo a hibridación entre especies de diferentes seccións e rara e foi documentada soamente para algunhas especies alpinas. Os diferentes taxons rara vez posen características morfolóxicas diagnósticas exclusivas.[4]

HABITAT

Crece en solos básicos, a sombra. Típica en solos de cultivo, pradeiras, acequias, cunetas ou depresións. Teñen unha preferencia, en xeral, por terreos alterados pola presencia humana, polo que é común encontrar individuos de R. muricatus en solos modificados preto de edificios, ou manchas verdes fragmentadas con especies xeneralistas e cunha alta tolerancia.

Comparte o seu hábitat con outras plantas vasculares que residen en térreos alterados como, por exemplo, Taraxacum officinale, coñecida comunmente como dente de león, Oxalis pes-caprae (vinagreta ou chuchamel), Geranium molle L. (xeranio dos camiños) ou Bellis annua (margarida)

Pódese atopar entre o nivel do mar e os 1500 metros de altitude.

FACTORES DE AMEAZA

Esta especie non se atopa na lista vermella da IUCN nin no Catálogo Español de Especies Ameazadas (CEEA), polo tanto non se atopa nunha situación de ameaza.

Tampouco se atopa no Catálogo Español de Especies Exóticas Invasoras (CEEI), co cal non se considera unha ameaza para outras especies. 

MEDIDAS DE CONSERVACIÓN

Debido a que esta especie non está nunha situación de ameaza non se levan a cabo medidas de conservación

Bibliografía:

• Webs

 https://www.jardibotanic.org/?apid=cataleg_virtual_despecies-220&pid=3087&idioma=_spa

https://floradegalicia.wordpress.com/2019/05/05/ranunculus-muricatus/

https://floradevigo.wordpress.com/2021/03/10/ranunculus-muricatus/

http://www.floraiberica.es/floraiberica/texto/pdfs/01_036_17_Ranunculus.pdf

https://www.miteco.gob.es/es/biodiversidad/temas/conservacion-de-especies/especies-exoticas-invasoras/ce_eei_flora.html

https://www.iucnredlist.org/es

https://www.miteco.gob.es/es/biodiversidad/temas/conservacion-de-especies/especies-proteccion-especial/ce-proteccion-listado-situacion.html

• Artigo

[1]Diosdado Fernández, J.C. y Pastor Díaz, J.E. (1993). Citotaxonomía de las especies anuales de ranunculus, con aquenios ornamentados y hojas divididas, en la Península Ibérica. Lagascalia, 17 (1), 71-87.

Horovitz, A. (1985). Ranunculus. CRC (pp. 155-161).

Paun O, Lehnebach C, Johansson JT, Lockhart P, Hörandl E. Phylogenetic relationships and biogeography of Ranunculus and allied genera (Ranunculaceae) in the Mediterranean region and in the European Alpine System. Taxon [Internet]. 2005;54(4):911–32. Disponible en: http://dx.doi.org/10.2307/25065478

[2]Emadzade, K., Gehrke, B., Linder, H. P., & Hörandl, E. (2011). The biogeographical history of the cosmopolitan genus Ranunculus L. (Ranunculaceae) in the temperate to meridional zones. Molecular Phylogenetics And Evolution, 58(1), 4-21. https://doi.org/10.1016/j.ympev.2010.11.002

[3]Emadzade, K., Lehnebach, C., Lockhart, P., Hörandl, E., 2010. A molecular phylogeny, morphology and classification of genera of Ranunculeae (Ranunculaceae). Taxon 59, 809–828.

[4]Hörandl, E., Paun, O., Johansson, J.T., Lehnebach, C., Armstrong, T., Chen, L., Lockhart, P., 2005. Phylogenetic relationships and evolutionary traits in Ranunculus s.l. (Ranunculaceae) inferred from ITS sequence analysis. Mol. Phylogenet. Evol. 36, 305–327.