Anogramma leptophylla (L.)

Nome común: Coñecida en galego coma “fento anual” en castelán coma “helecho del tiempo” e en inglés coma “Jersey fern”

Phylum: Tracheophyta

Clase: Polypodiopsida

Orde: Polypodiales

Familia: Pteridaceae

Fento de pequeno tamaño, anual, de ate 15-20 cm. de altura. As frondes son dimorfas, pubescentes mentres son novas e glabras na madurez, finas e erectas. As máis externas adoitan medir de 3-7 cm, e son estériles, pinnadas 1-2 veces, de ovadas a reniformes, con peciolos menores que a lámina. As internas son fértiles e de maior tamaño, de 7-15 (max. 25) cm, con láminas 2-3 veces pinnadas, de ovado-oblongas a estreitamente triangulares, con pecíolos aprox. igual de longos que a lámina.

Os esporanxios son esferoidais, situados en varias filas sobre a parte terminal dos nervos secundarios. sen formar soros definidos e sen indusio/pseudoindusio nen paráfises. Esporas triletas, subgloboso-tetraédricas e verrucosas, con 3 costelas prominentes na zona ecuatorial.

Os pecíolos son castaños-avermellados a case negros. O rizoma, moi pequeno, presenta páleas lineares-lanceoladas ferruxíneas na base e translúcidas no resto [3] [4].

Nº de Cromosomas

2n= 52*, 58*         n= 26*, 29* [4]

Fenoloxía: 

Anual ou bienal. Esporulación de II-VI 

Distribución:

Trátase dunha especie de distribución moi ampla pero moi parcheada. Distribúese de xeito máis ou menos continuo pola bacía mediterránea e zonas próximas acadando as Illas da Canle no extremo norte da súa distribución. Tamén está presente na rexión macaronésica (Azores, Madeira, Selvagens, Canarias e Cabo Verde). De maneira disxunta a esta macropoboación de A. leptophylla e dun xeito moito máis parcheado a especie tamén se atopa por outros lugares de África, India, o sueste asiático, Oceanía (Australia, Tasmania e Nova Zelandia) e no neotrópico [1]. Non obstante débese ter en conta que segundo análises xenéticas recentes esta taxón sería parafilético [5], estando as poboacións americanas máis separadas do resto de poboacións consideradas coma desta especie, o ancestro común destas dúas poboacións seríao tamén de Anogramma guatemalensis e Anogramma caespitosa. Tendo isto en consideración o seu status taxonómico quedaría bastante entredito pola sistemática moderna.

Hábitat:

Esta pteridófita medra nun ano desde o gametófito até o esporófito adulto, ocupando hábitats principalmente rupícolas, en lugares húmidos e soleados. Atópase en muros e desniveis naturais, principalmente de arxila ou granito, onde a erosión é habitual e hai pouca competencia. Prefire zonas con climas secos de verán e húmidos de inverno [1].

En territorio galego a especie ten predilección por sebes, noiros, fendas de rochas ou muros vellos; especialmente a baixa altitude e en lugares húmidos, sombríos e de orientación norte, atopándose entre os 0 e os 2000 m s. n. m. [2] [3].

Especies acompañantes:

As especies características das comunidades rupícolas acidófilas nas que aparece A. leptophylla  son: Cymbalaria muralis G. Gaertn., B. Mey. & Scherb., Asplenium trichomanes L., Asplenium adiantum-nigrum L., Asplenium obovatum spp. billoti F.W.Schultz, Polypodium cambricum L., Polypodium interjectum Shivas., Umbilicus rupestris Salisb. & Dandy., Hedera hibernica (G.Kirchn.) Bean. e Sedum hirsutum All. Máis raramente tamén poden aparecer outras especies como Digitalis purpurea L. e Anarrhinum bellidifolium (L.) Willd.

Conservación:

Esta especie atópase globalmente avaliada coma en Preocupación Menor pola IUCN. As maiores ameazas que poden sufrir as súas poboacións débense á destrución do hábitat para a construción de infraestruturas. Non obstante, esta ameaza veríase bastante compensada pola seu rápido clclo reprodutivo que fai que teña unha elevada taxa de recolonización [1].

Propostas de conservación en Compostela:

Anogramma leptophylla é unha especie que na cidade de Santiago de Compostela depende fortemente ambientes de orixe antrópica, tales como muros e noiros. De cara á conservación da especie e as comunidades rupícolas en xeral nesta cidade sería interesante promover medidas de conservación e mantemento de muros dun xeito pouco agresivo. Por conseguinte, evitando o uso excesivo de cementos promoveríase a existencia do seu hábitat, así como o de outras moitas especies de flora e fauna. Anfibios, réptiles e multitude de invertebrados que aproveitan os espazos entre as rochas dos muros antrópicos, ademais de seren tamén lugar habitual de nidificación de numerosas especies da aves. Da mesma maneira conservaríase o patrimonio artístico-cultural da cidade en convivencia coa natureza.

 

Bibliografía:

 

[1] Christenhusz, M., Bento Elias, R., Dyer, R., Ivanenko, Y., Rouhan, G., Rumsey, F. & Väre, H. (2017) Anogramma leptophylla (Europe assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T19347300A85448353. Accessed on 08 May 2024.

 

[2] García, X. R. (2023) Guía das plantas de Galicia. Editorial Xerais, Vigo.

 

[3] Niño Ricoi, H. (2008) Guía dos fentos de Galicia. Baía Edicións, A Coruña.

 

[4] Nogueira, I. M. Annograma leptophylla L. en Castroviejo, S., Aedo, C., Laínz, M., Muñoz Garmendia, F., Nieto Feliner, G., Paiva, J. & Benedí, C. (eds.). Flora iberica 8: 149-152. Real Jardín Botánico, CSIC, Madrid.

[5] Zhang, L., Zhou, X., Lu, N. T. e Zhang, L. (2017) Phylogeny of the fern subfamily Pteridoideae (Pteridaceae; Pteridophyta), with the description of a new genus: Gastoniella. Molecular Phylogenetics and Evolution: 109, 59-72

5 de decembro de 2024